Bij
literatuurwetenschappers is het een bekende verzuchting. Dat inzicht in de
structuur van het boek maakt dat we niet meer
gewoon van het verhaaltje kunnen genieten. De ratio neemt het over van de
intuïtie. We lezen met de linkerhersenhelft en vergeten dat de rechterhelft ook
wat wil. In mijn volgende stukjes ‘O schitterende structuur’ zal ik trachten om
die aloude bewering bij te sturen. Want structuur, de werkwijze van de auteur, die
schone storytelling, prikkelt onze amygdala meer dan we zelf denken. U weze
gewaarschuwd, in deze stukjes kunnen wat spoilers zitten als u het boek nog
niet gelezen heeft. Het is moeilijk over de schoonheid van structuur te praten
zonder essentiële verhaalelementen aan te raken. Maar bij goede literatuur
maken de spoilers het boek net nog aantrekkelijker, niet?
De eerste
auteur die me onlangs paf liet staan, heet Julian Barnes. Zijn boek draagt een
naam die elk schrijver had willen uitvinden. The Sense of an Ending, ‘het
gevoel van een einde’. Twee woorden, Sense en Ending, garanderen dreiging,
mysterie en misschien wel bedrog. De Nederlandse vertaling is ietwat een
spoiler: Alsof het voorbij was. Hier geeft men al weg dat er onterecht aan
een einde wordt gedacht, terwijl je de Engelse titel nog dubbelzinnig kan
opvatten. O die ondankbare taak van het vertalen. Altijd wel een blogger die je
vondst kapot analyseert. Maar we zouden het dus over de structuur hebben. Barnes
begint de plot van ‘ The Sense of an Ending’ op een ogenschijnlijk banale
manier. We worden ingewijd in het leven van een paar scholieren. De komst van
een nieuwe leerling en diens droge antwoorden in de klas lijken net iets te
herkenbaar, de taal is niet bloemrijk. Is dit het zo bejubelde boek dat we
zeker moesten lezen? Het blijft maar kabbelen, de verteller krijgt een liefje
en moet naar een gênante meet the parents.
Tot de nieuwe leerling het liefje van de verteller overneemt. En, ogen dicht,
nu komt de grootste spoiler, die nieuwe pleegt jaren later zelfmoord. Iedereen
gaat ervan uit dat de zelfdoding een filosofische keuze was, de leerlingen
waren nogal fan van Nietzsche en Camus. Is
dat echt zo, werd een puberale interpretatie van het existentialisme die
dertiger teveel? Gaandeweg begrijp je dat de herkenbare beginsituatie en de
trage opbouw de absurditeit van de plot zullen dienen. Als je een
ietwat surrealistisch verhaal wil vertellen op een geloofwaardige manier, dan
is de storytelling een evenwichtsoefening. Barnes kiest ervoor om banaal te
beginnen, wat de latere onthullingen aannemelijker maakt. Die structuur dient
nog een hoger doel, waar ik bijna extatisch van wordt: de betrouwbaarheid van de
herinnering. Bedriegt onze eigen herinnering ons? Zonder het thema prijs te
geven, toont de auteur ons hoe het hoofdpersonage worstelt met zijn
herinneringen. Korte reflecties zijn bij Barnes regels waarvoor je snel
je notitieschriftje neemt. ‘It strikes me
that this may be one of the differences between youth and age; when we are
young, we invent different futures for ourselves; when we are old , we invent
different pasts for others.’ De eenvoudige omkering zou een mooie slogan zijn
op T-shirts. Bij Barnes past de zin in de storytelling, we weten maar evenveel
als de verteller, ook het hoofdpersonage. We horen hem deze zin denken. Het
maakt dit personage levendig en authentiek. De verhaalstructuur van The sense
of an ending, van eenvoudig naar surrealistisch, staat dus in het teken van dat
hogere thema: de werking van het geheugen, dat ons bij de neus neemt door
vroegere ervaringen op latere momenten te projecteren, waarbij men voorbijgaat
aan de evolutie die een persoon heeft doorgemaakt. Maar zelfs hiermee weet u
nog bijna niets.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten